Guri, karrigia dhe e drejta për t’u ndalur…Midis Sizifit dhe “ganbatte”, liria për të zgjedhur!

✍️ Nga Arian Galdini

Shumë kohë përpara se ekrani të merrte rolin e altarit të përditshëm, njeriu i lodhur mbante në mendje dy figura.

Një burrë që shtyn pa fund një gur drejt majës dhe e sheh të rrokulliset sërish.

Një zë i largët që i thotë: “vazhdo, përpiqu, mos u ndal”.

Njëra figurë vjen nga një mal i lashtë grek, tjetra nga një stacion treni në Tokio.

Sot, të dyja banojnë në të njëjtën pëllëmbë dore, në dritën e vogël të ekranit.

Nga njëra anë Sisifi, miku i gurit pa fund.

Nga ana tjetër një fjalë e thjeshtë japoneze, “ganbatte”, thirrje për ecje të pandalur.

Midis këtyre dy ikonave fillon drama e lodhjes moderne.

Në njërën anë qëndron fjala “ganbatte”.

E shkurtër, e ngjeshur si një frymëmarrje e thellë para nisjes.

Në të dëgjohet era e stacioneve të Tokios, zhurma e sallave të punës, murmurima e klasave ku fëmijët studiojnë deri vonë.

Tingëllon si urdhër i butë, vazhdo, përpiqu, kalo përtej kufirit të vetes.

Në kulturën e vetëndihmës kjo fjalë ka veshur petkun e ri të epokës së produktivitetit.

Kthehet në mburojë të “performancës”, në energji të shpejtë për njeriun që zgjohet i lodhur e megjithatë e merr përsipër ditën.

Librat motivues, leksionet online, kartolinat shumëngjyrëshe e përdorin “ganbatte” si sakrament, fjalia shkruhet, zemra nxehet, detyra vijon.

Ky ligjërim i qëndrueshmërisë ngrihet mbi një besim të vetëm, vuajtja merr kuptim vetëm kur kthehet në rezultat.

Lodhja bëhet investim, dhëmbët shtrëngohen, vendi në botë sigurohet me kilometra të grirë.

Jeta merr trajtë maratone, karakteri matet me distanca, faji i vetëm mban emrin “dalje nga gara”.

Kjo etikë lartëson figura sakrifice, disipline, durimi të gjatë.

Në të njëjtën kohë e zhvendos vështrimin nga pyetja që rri prapa çdo maratone, në çfarë drejtimi vrapon kjo garë.

“Ganbatte” flet me forcë për hapin, ndërsa horizontin e lë në heshtje.

Në anën tjetër qëndron Sizifi.

Në mit ai shtyn gurin drejt majës së malit, gurit i pëlqen kthimi drejt humnerës, e kështu kjo shndërrohet në lëvizje e pafund pa shpërblim.

Në ilustrimin e sotëm heroi mitik s’ngjitet më në shpat, s’përkulet më mbi gur.

Rri ulur në një karrige të bardhë, i zhveshur, i lodhur, me dorën te balli dhe shkëmbin pezull mbi kokë, gati ta zërë çdo shtytje e ardhshme.

Fjalët që e shoqërojnë figurën e kthejnë tregimin në drejtim të ri: “Sizifi nuk mund të ndalej së shtyri gurin e vet, ti mundesh.”

Mesazhi del i mprehtë si thikë.

Aty ku heroi i lashtë mbetet i lidhur përgjithmonë me dënimin, njeriu i shekullit të njëzet e një mban ende aftësinë të thotë “mjaft”.

Pyetja “a duhet thjesht të dorëzohesh?,” shfaqet si provokim dhe ftesë njëkohësisht, a ka ardhur çasti të ulesh përballë gurit tënd dhe të mos e prekësh më.

Kjo liturgji e ndalimit mbron një të vërtetë të rëndësishme, ekzistojnë punë që tretin shpirtin, angazhime që gëlltisin identitetin, kauza që shndërrohen në burgje të arsyetuara me fjalë të bukura.

Kur jeta rrokullis të njëjtin gur pa horizont, akti më i thellë moral shfaqet si refuzim për ta shtyrë më tej.

Ndalimi i një dënimi të vetëzgjedhur shndërrohet në formë të lartë higjiene shpirtërore.

Në këtë optikë dorëzimi merr ngjyrë tjetër. Shfaqet si akt urtësie, si kthim i lirisë së brendshme.

Barra që skllavëron lirohet, përgjegjësia që shëron mbetet.

Dy ikonat, burri me gurin dhe fjala japoneze, qarkullonin dikur në libra, në gojëdhëna, në biseda të gjata.

Sot, një klerik i ri kujdeset t’i vendosë përditë përpara syve tanë, algoritmi.

Rrjetet sociale lexojnë gjurmët tona si klerikë të një kaste të padukshme.

Vëzhgojnë cilat tekste na mbajnë gjatë, cilat video e ngadalësojnë gishtin, cilat fjalë e ngrejnë pulsin.

Kështu ngrihet profili ynë i fshehtë, njeri i lodhur, kërkues i kuptimit, i mbajtur pezull nga pyetje për punën, thirrjen, besimin.

Pikërisht këtij njeriu algoritmi i dërgon dy predikime, një libër a një fjali që mbron “ganbatte” dhe një imazh që bekon braktisjen e gurit.

Në një apartament në Tiranë, në një lokal nate në Prishtinë, në një dhomë konvikti, në një autobus mes dy qyteteve, skena mbetet e njëjtë, drita e ekranit sjell të njëjtin dyzim.

Filozofi koreano-gjerman Byung-Chul Han e ka quajtur këtë botë “shoqëri lodhjeje”, një epokë ku njeriu rri përballë vetes si projekt që duhet të vazhdojë pa ndalim.

Algoritmi ushqen këtë kulturë jo me argumente, por me imazhe, fjali të shkurtra, lutje të gatshme.

Pa asnjë vetëdije morale, kthehet në pasqyrë të dilemës sonë të brendshme.

Askush s’na detyron t’i besojmë, veç lodhjes sonë.

Njeriu i rritur që shikon këto shenja njëra pas tjetrës e gjen veten në mes të një liturgjie të dyfishtë.

Një zë thërret “qëndro, këmbëngul”.

Zëri tjetër pëshpërit “hiqe qafe dënimin tënd të kotë”.

Në mes qëndron vetëdija personale, thirrur të mos shndërrohet as në gur, as në karrige, as në shtojcë të algoritmit.

Në thellësi të kësaj drame rri një pyetje më e vjetër se Sizifi dhe më tokësore se çdo libër motivimi, cilat pesha lindin nga thirrja, cilat pesha lindin nga idhulli.

Guri i Sizifit mishëron çdo projekt, profesion a mision që ha energji të përditshme.

Karrigia e bardhë shënon çastin kur trupi, mendja dhe shpirti kërkojnë ndalje.

“Ganbatte” pëshpërit, ngrihu, shtyje gurin sërish. Imazhi i Sisifit ulur thërret, shih gurin, mat peshën, pyet veten nëse i shërben ende jetës tënde.

Kur guri lind nga thirrja e brendshme, lodhja bëhet liturgji lirie.

Sakrifica e gjatë sjell rritje, plagët marrin dritë nga brenda.

Njeriu ndihet i rënduar, megjithatë e ndien se çdo hap e afron me një horizont të zgjedhur me ndërgjegje.

Kur guri vjen nga jashtë, si presion shoqëror, si idol karriere, si detyrim i papeshuar, ai gur merr natyrën e dënimit.

Mbi kraharor rëndohet ndjesia se fryma shkurtohet, se dita vërtitet rreth një detyre pa ushqim për shpirtin.

Në atë çast “ganbatte” e kthen tundimin në kult, mbajtje e përditshme e një monumenti që s’i shërben më askujt.

Karrigia atëherë merr rolin e altarit që rri në brendi.

Ulja, pauza, meditimi i sinqertë shndërrohen në akt gjykimi, çfarë më bën ky gur? çfarë i bën familjes sime, trupit, mendjes, marrëdhënies sime me të shenjtën?

Njeriu që guxon të ulet përballë gurit të vet hyn në një proces gjykimi të shenjtë, ku pyetja kryesore tingëllon kështu, a jam ende njeriu i duhur për këtë barrë, a kërkon kjo barrë një shpinë tjetër?

Secili e njeh së paku një gur që s’e ka zgjedhur vetë.

E di ç’them, sepse kam ulur edhe unë herë pas here nga një gur përballë vetes dhe e kam pyetur në heshtje se kujt i shërben.

Epoka jonë e ngre qëndresën në piedestal dhe e ul dorëzimin në bankën e të akuzuarve.

Në ligjërimin e biznesit dhe motivimit, heqja dorë nga një projekt a një rol shihet shpesh si dështim karakteri, si braktisje e “vetes më të mirë”.

Traditat e vjetra shpirtërore dhe filozofike japin një hartë tjetër.

Dorëzimi pas një reflektimi të thellë shfaqet si akt pastrimi.

Shenjtorët perëndimorë përshkruajnë zemrën e trazuar që gjen prehje vetëm kur kthehet te burimi i vet.

Mësues të urtë lindorë flasin për “udhën e hekurt” ku njeriu lë gjithçka që s’i përket, në mënyrë që vetja të riqendrohet.

Kështu dalin përpara dy fytyra dorëzimi, dorëzim i lodhur, i lindur nga frika dhe hutimi, që e zbeh dritën e brendshme, dorëzim i mençur, i lindur nga njohja e kufijve dhe nga respekti për thirrjen e tjetrit, që hap rrugë të reja.

Mendo një kirurg të shquar, pas dekadash nate të bardha, që e ndien se dora s’ka më qëndrimin e dikurshëm dhe syri lodhet.

Vendimi për t’ia lënë sallën një brezi tjetër, larg mërzisë, nga respekti për jetën, përfaqëson këtë dorëzim të dytë.

Humbet një rol, lind një ndershmëri e re.

Migjeni do ta njihte menjëherë këtë barrë, ndryshon vetëm skena, atëherë rëndonte mbi shpinën e fshatarit me thesin e miellit, sot rri mbi supet e njeriut të zyrës me plane, grafiqe dhe objektiva pa fund.

Imagjinoni Sizifin, e ulur nën gur…

Aty ai rri pikërisht në këtë prag.

Ai sheh disproporcionin mes trupit të vet të plagosur dhe masës së shkëmbit, mes përjetësisë së detyrës dhe brishtësisë së frymës.

Ulja kthehet në gjest profetik, një ditë, kjo lloj lëvizjeje e verbër shteron, sepse njeriu i shekullit të ri e refuzon jetën si vegël dënimi.

Në krahun tjetër të peshorës qëndron qëndresa e vërtetë, ajo që lind nga dashuria. Shpesh njeriu që përballon një vështirësi të gjatë e bën këtë me motiv më të madh se krenaria personale, me bindjen se jeta e tij lidhet me jetën e të tjerëve.

Prindi që zgjohet çdo natë pranë shtratit të fëmijës së sëmurë, mësuesi që e mban klasën edhe kur kushtet e zhgënjejnë, mjeku që hyn në sallë operacioni pas një nate të bardhë, këta njerëz mishërojnë shenjtërinë e “ganbatte”.

Te ata “vazhdo” s’trupëzohet në numra dhe grafiqe, po në besnikëri ndaj një jete që u është besuar në duar.

Qëndresa kthehet në vepër dashurie kur vizioni shtrihet përtej vetes.

Atëherë çdo ditë e rëndë bëhet gur themeli, pa marrë fytyrën e gurit të dënimit.

Në këtë dimension fjala japoneze merr përmbajtje tjetër, përpara njeriut shfaqet jo thjesht ideja “bëhu më i suksesshëm”, por thirrja “qëndro pranë asaj që të është besuar”.

Kultura e sotme e quan më fisnike të rrëzohesh duke vrapuar pas një guri të gabuar, sesa të ndalesh dhe të pranosh se ke zgjedhur malin e gabuar.

Pikërisht këtu fillon mashtrimi i lodhjes.

Edhe këtu çelësi rri te drejtimi.

Qëndresa që e afron njeriun me të vërtetën e vet dhe me të tjerët sjell bekim.

Qëndresa që e largon nga vetja dhe e shndërron në vegël të një ideologjie pune kthehet në lak të fshehtë.

Mes dy liturgjive, asaj të vazhdimit dhe asaj të ndalimit, lind një fjalë e tretë, e heshtur, rrallë e shkruar në postera, arti i përzgjedhjes.

Ky art kërkon që njeriu të mos ngjitet pas asnjë roli të vetëm.

Identiteti më i thellë rri përtej gurit, karriges, sloganit.

Qenia njerëzore pyet, gjykon, zgjedh, arrin të thotë “po” aty ku thirrja ndizet dhe “mjaft” aty ku një dënim i huaj kërkon ta konsumojë.

Përzgjedhja e vërtetë e vendos njeriun përballë tri pyetjeve…

Çfarë guri mbart në kraharor që lidhet me zemrën e vet?

Çfarë guri i përket një epoke, një sistemi, një pritjeje të shtirur shoqërore?

Ku e thërret Zoti i tij, së bashku me ndërgjegjen, dashurinë dhe historinë personale, të vazhdojë edhe kur trupi përkulet?

Kur këto pyetje marrin përgjigje të sinqertë, fjala “ganbatte” dhe imazhi i Sizifit ulen secili në vendin e vet.

Njeriu zgjohet një mëngjes dhe thotë, për këtë gur, po, eci përpara.

Një mëngjes tjetër e nis me fjalinë e qetë, këtij shkëmbi i kam shërbyer mjaft, tani le ta mbajë dikush tjetër, ose le të kthehet në gur të braktisur nga çdo dënim.

Arti i përzgjedhjes mbetet fjala që posterët e harrojnë.

E nëse mungon ky togfjalësh, çdo poster shndërrohet në mashtrim të ndritshëm.

Japonia e disiplinës dhe Greqia e miteve flasin prej kohësh brenda njeriut të lodhur.

Një fjalë e shkurtër thërret për ecje të pandalur.

Një figurë e zhveshur rri ulur përpara gurit të vet dhe pyet veten nëse ka ardhur çasti i heshtjes.

Midis tyre qëndron njeriu i shekullit të sotëm, i mbingarkuar nga mesazhet, i lodhur nga lodhja, i pangopur nga kërkimi i kuptimit.

Ky njeri mban në dorë një pushtet që Sizifi i lashtë dhe heronjtë e Lindjes së disiplinës s’e përjetuan kurrë, drejtimin e çdo guri të vetë.

Zgjidh malet, ndërton karrige pushimi pa braktisur majat e domosdoshme.

Jeta e tij kthehet në seri vendimesh ku thirrja dallohet nga dënimi, misioni nga idhujtaria, shërbimi nga vetëshkatërrimi.

Kur ai njeri sheh dy ikonat përpara vetes, gurin që pret dhe fjalën që nxit, mund t’i ruajë si pasqyra, kurrsesi si urdhra.

Në njërën pasqyrë sheh fuqinë e qëndrueshmërisë së vet.

Në tjetrën pasqyrë sheh drejtësinë e pushimit.

Pastaj, në një çast që nuk e sheh askush, e mbyll librin, e fik ekranin dhe vendimin e merr në heshtjen e zemrës.

Asnjë poster nuk peshon sa një “mjaft” i thënë me ndërgjegje.

Aty, larg zhurmës së mesazheve, lind fjalia më e vështirë e jetës së rritur, pikërisht këtu do të vazhdoj, pikërisht aty do të ndalem.

Dhe guri, karrigia, “ganbatte”, Sizifi, algoritmi, të gjithë zbresin nga froni.

Në vendin e tyre ngrihet dinjiteti i thjeshtë i një njeriu që guxon të zgjedhë.

Arian Galdini