.png)
Njeriu që mbart kujtesën e pashkruar!
- Arian Galdini
- Jul 29
- 4 min read
Nga Arian Galdini
Qenia që mbështillet me peshë
Njeriu i kohëve moderne lind si një lëvizje që merr mish dhe rrjedh në pasion.
Në ritet e lashta të Shkodrës, vendosja e gurit të tokës mbi djep ishte akt drejtimi, një orientim themelor që e rrënjoste foshnjën në thelbin e një toke me kujtesë të gjallë.
Krijesa e re fillon duke dëgjuar, sepse çdo gjë që do të jetë, i është besuar në një çast të padukshëm.
Kjo është ngjizje, jo thjesht gjallim.
Është amanet i brendshëm, një nisje që ngjan me logosin e lashtë, jo vetëm si fjalë, por si strukturë që mban formën e botës.
Fjala që qëndron edhe pa dëgjues
Njeriu e njeh veten vetëm kur i jep vetes një fjalë që qëndron edhe në heshtje.
Kjo është besë, jo formulim.
Një formë kanunore që thellohet në përsëritje dhe forcon çdo rrënjë kuptimi.
Rozafa nuk u tret në mur, ajo qëndroi si themel që ngre kështjellën.
Në aktin e saj shkëlqen përqendrimi i domethënies.
Ajo s’e mbart dhimbjen si ndëshkim, por si dritë që bën të mundur lartimin.
Graviteti i padukshëm që mban gjithçka
Në Kanunin e Labërisë, besa është gravitet i padukshëm që mban qenien në formë edhe përtej trupit.
Ashtu si Moirat që ngërthejnë fijet e fatit pa u shfaqur në skenë, besa shqiptare e formëson jetën nga prapaskena, si një arkitekturë që rregullon gjithçka pa u dukur.
Vetëdija nuk del përpara si udhëzim.
Ajo rrjedh si një iso që ruan harmoninë në brendi.
Në polifoninë labe, zëri qëndron i shtrirë për të mbajtur balancën e këngës.
Kështu vepron edhe vetëdija shqiptare, jo për të drejtuar, por për të mbështetur kuptimin.
Drita që nuk kërkon të shohë pas
Ajo nuk ngjason me Orfeun që kërkon shpëtim përmes kthimit.
Ajo është dritë që ruan rendin në vazhdimësi.
Altari i përqendrimit s’kërkon duartrokitje, por qetësi që buron nga thellësia.
Vetëdija është ritëm që ndriçon pa pasur nevojë të shfaqet.
Në një epokë ku algoritmat copëzojnë mendimin dhe rrjetet shfaqin gjithçka pa thelb, qenia zgjeron vetveten për të qëndruar e pandryshueshme në thelb.
Kreshniku që qëndron në hije
Kreshniku i eposit nuk lartësohej me fjalë të mëdha.
Ai bartte një rend që mbështetej në heshtje.
Nëse eposi s’kërkonte lavdi, edhe figura e kreshnikut të ri digjital nuk ndjek trofetë virtuale.
Ai mban barrën e vazhdimësisë përmes një qëndrueshmërie të brendshme.
Ky është qëndrimi etik që Hannah Arendt përshkruan si akt i vetëdijshëm në kohën e mjegullës morale.
Një qëndrim që rrjedh si traditë stoike dhe si paqe e thellë e martirëve që flasin me praninë.
Akti që s’kërkon përkthim
Në epokën e inteligjencës artificiale, çdo ndjesi pret të ripërpunohet.
Por qenia është akt që shkëlqen nga vetëvlerësimi.
Asnjë gjenerim nuk zëvendëson një ninullë që përçon zërin e tri brezave.
Asnjë rrjet nuk e riprodhon një iso që vendos shpirtin në tension pa fjalë.
Si në “The Human Condition” të Arendt, ku veprimi i vërtetë ndodh jashtë kontrollit të sistemit, edhe qenia shqiptare krijon pa pasur nevojë për kornizë.
Prania që vendos qendrën
Ora mitike shqiptare nuk udhëheq me forcë.
Ajo qëndron si prani e brendshme, një gravitet që e tërheq qenien drejt vetes.
Në filozofinë hinduiste, kjo është vetë Brahman, pra thelb pa formë, pa përkufizim.
Në mendimin shqiptar, Ora është rezonanca që ndjehet vetëm nga ai që është lindur për ta ndjerë.
Filozofia shqiptare e të padukshmes nuk shpjegohet.
Ajo zgjon ngulitjen.
Të jesh është të mbash një peshë që ndriçon përmes ndjesisë.
Riti si kujtesë që ritmon
Riti është forma më e lashtë e kujtesës së strukturuar.
Në dasmat e Dukagjinit, hapi mbi prag nuk është zakon, por akt bekimi që e fut jetën në rrjedhën e duhur.
Qenia që ritmon veten nuk kërkon ruajtje dixhitale.
Ajo ruhet në gjeste të gjalla që trashëgohen.
Riti ndan të vërtetën nga kopja.
Ai nuk kontrollon, por bekon.
Në vend që të rrjedhë si kohë perëndimore, koha shqiptare ndërtohet me shtresa.
Çdo çast vetëdijeje është fole që i reziston çdo stine.
Spiranca që vendos të gjitha kohët
Në mendimin e Heidegger-it, koha është hapësirë për të qenë.
Në shqipen tonë, kjo bëhet fjala “këtu jam”, një qendër që vetëpohon ekzistencën.
Njeriu s’kërkon të rrjedhë më tej në kotësi.
Ai vendos spirancën e vet në një çast që lidh të gjitha kohët.
Zgjedhja që buron nga thellësia ndërton një urë të heshtur mes asaj që ka ndodhur dhe asaj që dëshiron të mos harrohet.
Qenia që ruan pyetjen
Në një botë që thith çdo çast në rrjet, çdonjëri nga ne vazhdon të mbajë fijet që lidhin përtej pamjes.
Aty na tundon një portë e padukshme që nuk harrohet.
Ajo ruan pyetjen si mënyrë për të qëndruar e hapur gjithmonë.
Kështu, shqiptari i ditëve të sotme mund të bëhet universal.
Sepse përmes kujtesës së pashkruar, ai mishëron dinjitetin për të qëndruar, për të mos u riprodhuar, për të mos u shndërruar në klon global, për të qenë vetë qendra që e ndriçon gjithçka pa bërë zë, plot urti e fisnikëri, e veçantësi të përkorë.
Arian Galdini
Comments