Paqja në Gaza: Algoritmi moral i paqes! Gaza dhe rendi i ri i kufirit të drejtë!

Nga Arian Galdini

Prolog. Gaza, hi që ruan dritë

Gaza ruan në thellësi një shkëndijë që i reziston pluhurit. Marrëveshja e 9 tetorit 2025 shfaqet si akt i zgjuar, si një ndërgjegje që zë vend mbi rrënoja dhe i jep botës një mjet të ri: paqen si inteligjencë që vetëkufizon forcën dhe e kthen kufirin në moral. Ky reflektim e lexon ngjarjen si themel i një doktrine, si manual që shpjegon si ndërtohet paqja dhe si matet.

Teza udhëheqëse. Paqja ecën në tri faza që veprojnë bashkë: kthjellim strategjik, pjekuri morale, riorganizim institucional i matshëm. Çdo pjesë më poshtë e mbyll hapin me një fjali-përmbledhje.

Paqja si inteligjencë politike

Izraeli dhe Hamasi lexuan kufirin e vet racional. Forca e pakufizuar s’krijon siguri, rezistenca pa horizont s’krijon të ardhme. Kjo përfundoi në një kthjellim strategjik, palët zgjodhën llogarinë e jetës ndaj llogarisë së humbjeve.

Literatura klasike e realizmit moral e ka parathënë këtë logjikë të kufirit (Aron, 1966; Morgenthau, 1948).

Në këtë pikë, diplomacia shumëpalëshe e SHBA, Egjiptit, Katarit dhe BE-së e ktheu kthjellimin në proces.

Inteligjenca politike e vendos kufirin si akt racional dhe hap derën e pjekurisë morale.

Paqja si “teknologji politike” e shekullit XXI

Epoka e algoritmeve kërkon edhe një softuer moral. Në Gaza u testua një prototip, aktorë që sinkronizojnë kufijtë si serverë të rendit, me qarkullim të ndërgjegjes përmes kanaleve diplomatike, juridike dhe humanitare.

Kjo krijon paqen algoritmike, protokolle të veprimit që i kthejnë parimet në veprim e matje (Brookings, 2025).

Një sistem i tillë gjeneron parandalim, jo vetëm armëpushim, krijon ritëm të parashikueshëm, jo vetëm pauza.

Paqja si teknologji politike e sinkronizon fuqinë me moralin dhe prodhon rend të ripërtërishëm.

Doktrina e kufirit të drejtë

Kufiri i drejtë nuk ngrihet si mur, shfaqet si busull.

Liria rritet kur forca pranon vetëkufizim dhe kur morali merr mekanizëm.

Vetëkufizimi i një fuqie të madhe shndërrohet në civilizim të lartë, sepse autoriteti mbështetet te masa, jo te tepria. Këtu qëndron roli amerikan i këtij kapitulli, garant i kufirit të drejtë, i aftë të ndërthurë sigurinë, ligjin, ekonominë dhe kujtesën (CFR, 2025).

Kjo prirje nuk kërkon retorikë, mjafton funksionimi i disiplinës.

Doktrina e kufirit të drejtë e kthen vetëkufizimin e forcës në formën më të lartë të civilizimit politik.

Case study akademike, input–process–output

Input. Krizë humanitare e thellë, gjeografi e rrënuar, ekonomi e ngurosur; 2.3 milion jetë nën stres të vazhdueshëm (UN OCHA, 2025).

Process. Diplomaci morale e sinkronizuar, SHBA si aks garantues, Egjipti e Katari si ndërmjetës funksionalë, BE si stabilizues institucional, arkitekturë “tre faza”, ndalim zjarri, shkëmbime, administrim kalimtar.

Output. Tërheqje e kontrolluar sipas vektorëve të sigurisë, lirimi i pengjeve sipas kalendarit, hapje korridoresh humanitare dhe themelim komiteti teknokratësh për drejtim tranzitor (Reuters, 2025; TIME, 2025).

Modeli IP-O e kthen ngjarjen nga episod në manual, nga frika në rend të verifikueshëm.

Parimet e Paqes së Gazës

Këto parime veprojnë si aksioma të një rendi të ri ndërkombëtar:

1. Fuqia që e frenon veten e rrit autoritetin.

2. Morali kërkon mekanizëm, mekanizmi kërkon moral.

3. Baraspesha e vërtetë i jep fitimit legjitimitet të qëndrueshëm.

4. Kufiri ruan lirinë dhe e formëson përgjegjësinë.

5. Kujtesa prodhon siguri afatgjatë.

Aksiomat e paqes e shndërrojnë doktrinën në arkitekturë të përdorshme.

Parimet marrin jetë përmes matjes.

Pa matje, doktrina qëndron në ajër, me matje, rendi ndjehet në rubinet, në dritë, në tregti, në orët e hapura të shkollave.

Prandaj faza pasuese i jep paqes trup ekonomik dhe disiplinë financiare.

Ekonomia e paqes, matja e ndërgjegjes

Rindërtimi është infrastrukturë e moralit. World Bank paraqet një kornizë pesëvjeçare me fokus në energji, ujë dhe mobilitet ekonomik (World Bank, 2025).

Treguesit minimalë që e shndërrojnë paqen nga fjalë në jetë:

• Energjia. Rivendosje graduale e rrjetit, me objektiva mujore dhe transparencë publike mbi megavatët në linjë.

• Uji dhe higjiena. Përmirësim i vazhdueshëm i furnizimit dhe trajtimit, me raporte javore të shpërndarjes (UN OCHA, 2025).

• Mobiliteti ekonomik. Hapje e korridoreve tregtare dhe rritje ritmike e volumit të mallrave; auditim i pavarur i fondeve dhe ankandeve.

Këta tregues krijojnë dividend paqeje, ekonomi që punon për dinjitet, administrim që llogaritet, komunitete që shohin dritë jo vetëm metaforike.

Analiza financiare ndërkombëtare e lidh uljen e pasigurisë me lehtësimin e riskut sovran dhe me rikthim të investimit produktiv (Reuters Breakingviews, 2025).

Pa një zinxhir të matshëm energji-ujë-tregti, paqja humbet peshë, me zinxhir, paqja bëhet e ndjeshme dhe e qëndrueshme.

Kthesa njerëzore, një zë i vetëm

Në kampin e improvizuar në jug, një vajzë mban një fletore me katër faqe të mbetura. Shkruan orët kur drita ndizet dhe kur rubineti jep ujë.

Për të, paqja ka tre fjalë, dritë, ujë, klasë.

Kur një fëmijë e mat botën me tri fjalë të thjeshta, doktrina e kufirit merr zemër.

Shkolla e saj hapet një orë më shumë çdo javë. Fleta mbushet me data.

Kujtesa rritet në mënyrë të matshme.

Njeriu i zakonshëm e kthen parimin në jetë dhe e bën rendin të besueshëm.

Cinizmi si forma e re e ekstremizmit

Kujdesi më i madh quhet harrim. Cinizmi e zhvesh ngjarjen nga kuptimi, e kthen çdo sukses në rastësi dhe çdo shifër në statikë të ftohtë.

Redaksitë e mëdha e kanë lexuar shpesh paqen si pauzë, doktrina e kufirit kërkon kujtesë të vazhdueshme dhe raportim të matur (The Economist, 2025).

Kujtesa e strukturuar e mban sistemin zgjuar, sepse e lidh moralin me afatin dhe mekanizmin me ritmin.

Cinizmi e shuan paqen pa e sulmuar, kujtesa e matshme e ruan pa e idealizuar.

Aksioma e civilizimit

Rruga e re e Gazës nuk kthehet te shabllonet, lëviz drejt një ekonomie të ndërgjegjes ku kufiri i drejtë e ushqen lirinë dhe ku vetëkufizimi e ngre besimin.

Në këtë pikë e vendosim gurin themelor të manualit:

“Paqja është momenti kur njeriu rri para kufirit të vet dhe zgjedh masën.”

Fjala udhëheqëse e Reinhold Niebuhr ritregon arsyen e këtij manuali: “Aftësia për drejtësi e bën të mundur lirinë e rregulluar, prirja për padrejtësi e bën të domosdoshme disiplinën e rendit” (Niebuhr, The Children of Light and the Children of Darkness, 1944).

Ky është vizioni i kufirit të drejtë, liria merr formë nga masa, autoriteti merr legjitimitet nga vetëkufizimi, ndërsa humaniteti matet me dritën që kthehet në shtëpi.

Kthjellim strategjik. Pjekuri morale. Riorganizim institucional i matshëm.

Kjo është formula që e kthen paqen në doktrinë dhe Gazën në laborator të një rendi që e përkufizon civilizimin me kufi, me kujtesë dhe me masa të verifikueshme.

Arian Galdini

⸻

Referenca:

Aron, R. (1966) Peace and War: A Theory of International Relations. New York: Doubleday.

Brookings Institution (2025) Diplomacy in the Algorithmic Age: Synchronizing Moral Limits. Washington, DC.

Council on Foreign Relations (2025) America and the Moral Architecture of Peace. New York: CFR.

Morgenthau, H. (1948) Politics Among Nations. New York: Knopf.

Niebuhr, R. (1944) The Children of Light and the Children of Darkness. New York: Scribner’s.

Reuters (2025) ‘Israel–Hamas deal enters first phase; timetable sets hostage releases and withdrawals’, 9 October.

Reuters Breakingviews (2025) ‘An uncertain truce dividend—and how to earn it’, 9 October.

The Economist (2025) ‘Cynicism, the new extremism’, Editorial, October.

TIME (2025) ‘First phase of the peace deal: what we know’, 8 October.

UN OCHA (2025) Occupied Palestinian Territory: Situation Reports Q3. Geneva: United Nations.

World Bank (2025) Gaza Reconstruction: A Five-Year Framework for Energy, Water and Trade. Washington, DC.